Horumarinta Dhallinyarada

1. Hordhac:

Qormadan waxay qofka dhallinyarada ah oo doonaya inuu horumar sameeyo siinaysaa tusaale cad oo uu ku dayan karo, uuna ka dheehan karo sida horumarka loo gaari karo, iyo sababaha qaybta ka ah oo fududeeya in horumar la gaaro, waxaan tusaale u doortay waddan la wada yaqaanno, waa dalka Jabbaan, horumarkiisa waxaa asaas iyo sal u ah dhismaha dadka (Human Capital), gaar ahaan dhallinyarada oo la awoodsiiyo, waxla baro, akhlaaqdooda la dhiso iyo xirfado iyo tababarro joogta ahna la siiyo. Waxaan uga dayanaynaa waa horumarka adduun ee ay gaareen; laakiin waa dal marka dhinaca diinta laga hadlayo dadkooda in badan ay ku dhaqmaan diinta Buddhism, inkastoo dalkaas laga diiwaangeliyey ilaa 183,000 diimood.

2. Maxaa sababay horumarka Jabbaan?

Waxaa laga yaabaa in dadka qaar isweydiinayaan: maxaa keenay in horumarka Jabbaan tusaale loosoo qaadato iyadoo ay jiraan waddamo badan oo dhaqan ahaan iyo diin ahaanba nooga dhow? Waa su’aal lays waydiin karo, laakiin waa inaan ogaannaa in dadku horumarka wadaago, inaad dal horumar sameeyey kaga dayatana waa wax fiican oo faa’ido kuu leh adigoo waliba ilaashanaya dhaqankaaga iyo diintaada.

Dr. Xuseen Xammaadi ayaa qoray kitaab uu u bixiyay: “Sirta maamulka Jabbaan”, wuxuu isku dayay inuu ka jawaabo su’aal muhiim ah oo oraynaysa: maxaa u sahlay qofka Jabbaanka ah inuu ka gudbo khasaarihii kasoo gaaray dagaalkii labaad ee adduunka? Sideese u haleelay waddada saxda ee Jabbaan ka dhigtay mid ka mid ah saddexda awoodood ee ugu dhaqaala badan adduunka? Inkastoo ay hadda waqtigaan jiraan waddamo dhinaca dhaqaalaha ka dheereeyey.

Waxaa Jabbaan ku nool dad gaaraya 100 Malyan oo qof, kuwaas oo deggan dhul aan ka badnayn 380 kun oo Km oo iskuwareeg ah, dhulkaas oo intiisa badan ah dhul buuralay ah 85%, kuwaasoo marar badan uu ka qarxo Burkaano, waxaa iyana intaas dheer dhulka Jabbaan oo aan wax khayraad dabiici ah lahayn.

Markii uu xukunka Dalka Jabbaan la wareegay boqorkii la oran jiray MIJI sanadkii 1867dii, waxaa fikradda dadku qabay ahayd in Jabbaan loo jeediyo dhinaca warshadaynta si loo dhiso Dawlad leh awood ay suuqyada caalamiga ah kula tartanto, waxaana xoogga la saaray in la dhiso awood ciidan oo aad u ballaaran, waxaana arrintaasi keentay inay Jabbaan ka guulaysto Shiinaha sanadkii 1895tii, kadibna Ruushka 1905tii iyo Kuuriya oo ay dagaal kaga guulaysatay sanadkii 1910kii, Jabbaan waxay ka qayb qaadatay labadii dagaal-weyne ee adduunka ka dhacay, waxayna ka dhaxashay in lagu garaaco hubka wax gumaada ee Atoomiga, ugu dambayntiina ay is dhiibto shuruud la’aan sanadkii 1945tii.

Kadib, maskaxdka Jabbaan dib ayay u fakartay, waxayna xoogga saartay in la maalgaliyo lana dhiso qofka Jabbaanka ah iyo caqligiisa iyadoo loo marayo kobcinta iyo tayaynta tacliinta dalka, waxaana horumarka Jabbaan ka qayb qaatay arrimaha soo socda:

3. Maamul wanaag:

Guusha Jabbaan ay gaartay casrigan la joogo waxaa sal u ahaa maamulka oo la wanaajiyay; iyadoo lagu dhaqmayo mabaadi’ maamul oo casri ah oo ay ka mid tahay: sare u qaadidda tayada si dhamaystiran, xoojinta wadashaqaynta si kooxnimo ah (group work), shaqada maamulka oo si dhab ah loo qabto, hal-abuur iyo horumarin.

Reer Jabbaan waxay yaqiinsadeen in marnaba aysan suuragal u noqonayn inay wax horumar ah oo la taaban karo gaaraan haddii aysan maalgelin dadkooda, sidaas daraadeed waxay qorshaha horumarineed ee dalka saldhig uga dhigeen maalgelinta dadka iyo horumarintooda, taasoo ay qayb ka tahay: barbaarinta iyo korinta bulshada, manaahijta waxbarashada, nidaamyada iyo goobaha shaqada.

4. Shaqsiyadda qofka Jabbaanka ah:

Qofka Jabbaanka ahi sidiisaba waa qof toosan, waqtiga ilaaliya, nidaamka xurmeeya, wadashaqaynta aaminsan, si adag u ilaaliya islafalgalka, dhaqankiisu sarreeyo kuna sifaysan run iyo ammaano. Guud ahaan dareen loo siman yahay ayaa jira oo uu qabo qof walba oo Jabbaan ah, isagoo ku kalsoon inuu helayo shaqo iyo adeegyada bulsho oo u baahan yahay.

Dhaqamadaas wanaagsan oo uu qofka Jabbaanka ahi leeyahay waxaa keenay waxbarashada oo xoogga lagu saaray wanaajinta hab-dhaqanka qofka muwaadinka ah, ilmuhu marka uu yaryahay oo uu gurigooda joogo, bulshada dhexdeeda iyo goobaha waxbarashaduba waa meelo laga barto dhaqan wanaagga.

Waxaa kaloo dhismaha qofka Jabbaanka qayb ka qaata ku dhaqanka qaanuunka dalka u degsan iyo la xisaabtanka cid kasta oo ku xad-gudubta qaanuunka lagu heshiiyay darajaduu doonaba ha gaaree, waxaana qof kasta oo muwaadiin ah lagu barbaariyay ilaa yaraantiisii ilaalinta nidaamka guud iyo ka fogaanshaha wixii bulshadu ceeb iyo foolxumo u taqaan.

5. Kaalinta Macallinka Jabbaanka ah:

Kaalinta Macallinka Jabbaanka ah ee heerarka waxbarasho ee kala duwan, waxay ku tusaysaysaa qiimaynta iyo xamaasadda bulshada reer Jabbaan u hayaan waxbarashada iyo siday u qaddarinayaan.

Macallinka waxaa loo hayaa ixtiraam iyo qaddarin wayn, bulshadana wuxuu ku dhex leeyahay sumcad aan marnaba la qiyaasi Karin, waxaadna ka garan kartaa mushaaraadka sarsare ee Macallimiintu ay qaataan, taasoo u sahasha nolol aad u sarraysa inay ku noolaadaan, waxaad arkaysaa sida loo raadiyo booska macallinimada oo aysan fududayn in si sahlan loogu guulaysto.

Macallinku wuxuu maraa imtixaan aad u adag oo isugu jira qoraal iyo su’aalo afka layska waydiinayoba, waana tartan aad u adag oo si caddaalad u dhaca, waxaana soo baxaya oo kaliya macallinka kartida iyo aqoonta leh.

Aragtidaas sarraysa oo bulshadu ay macallinka ka aaminsantahay, waxay macallimiinta gayaysiisay inay si joogta ah iyo wadashaqayn kooxnimo shaqadooda ku gutaan, ayagoo ardadooda dabagal ku sameeya; taasoo gaarsiisa inay guryaha ku booqdaan si ay xaaladdooda waxbarasho ula socdaan ugana warhayaan jawiga guud ee uu ardaygu ku nool yahay marka uu dugsiga ka maqanyahay, iyo inay iska warhayaan waalidka ilmaha dhalay xiriir joogtaana la yeeshaan.

Allaa mahad leh,

W/Q: Dr. Maxamed Cali Faarax